Da li ste znali da je 1880. godina bila je prelomna za „Gusle“, jer je na mesto horovođe došao Robert Tolinger, muzičar visokih kvalifikacija i vrhunskog obrazovanja?

Velika Kikinda, jedna od najmlađih varoši u Banatu, bila je pretežno srpsko mesto, dok su manjinske zajednice činili Nemci, Mađari i Jevreji. Kao centar Dištrikta (1774-1876), bila je povezana sa svetom zahvaljujući železnici i telefonskim linijama. U periodu naglog privrednog razvoja, kulturna scena grada doživljava procvat, predvođena krugom dr Jovana Pačua. U njegovom krugu su delovali dr Milan Petrović, Đorđe Vlahović, Đoka Radak, dr Živko Bogdan i drugi, koji su dali zamah osnivanju pevačkog društva „Gusle“. Na Pačuovu inicijativu, 1873. godine osnovan je stalni muški hor, koji je 1876. godine proširen ženskim glasovima i prerastao u Pevačko društvo „Gusle“. Borba za zvaničnu registraciju Društva pred mađarskim vlastima trajala je dve godine, ali originalni osnivački akt nije sačuvan. Tokom Prvog svetskog rata, najstarija arhivska građa Društva je nestala. Kada je Društvo obeležavalo pedeset godina postojanja, Spomenica je sastavljena isključivo na osnovu sećanja najstarijih članova.

Pevačko društvo „Gusle“ prvi put je nastupilo 14. februara 1876. godine. Već sledeće, 1877. godine, dobilo je naziv „GUSLE, Društvo za negovanje muzike“. Osnivač i prvi predsednik Društva bio je advokat Milan Petrović Tuturov. Iako su uslovi za rad bili skromni, osnivače je krasio veliki entuzijazam: „Na probe su dolazili sa svećama u džepovima, a zimi su nosili i ogrev kako bi se probe mogle nesmetano održavati“. Nakon kratkog perioda pod vođstvom Frisa, dirigentsku palicu preuzima Josif Marinković, čiji dolazak označava značajan napredak Društva. Pod njegovim vođstvom, „Gusle“ postaje mešoviti hor sa posebnom sekcijom za instrumentalnu muziku.

Godina 1880. bila je prelomna za „Gusle“, jer je na mesto horovođe došao Robert Tolinger, muzičar visokih kvalifikacija i vrhunskog obrazovanja. Svojim stručnim znanjem i energijom, Tolinger je podigao nivo Društva na zavidnu visinu. Tokom deset godina boravka u Kikindi, komponovao je brojne kompozicije za muški i mešoviti hor, kao i za solo pevanje. „Gusle“ su u to vreme ove kompozicije štampale u Beču, što je predstavljalo ogroman doprinos srpskoj muzičkoj kulturi. Većina Tolingerovih štampanih dela i danas se čuva u arhivu Društva. Pored toga, Tolinger i Milan Petrović pokrenuli su prvi srpski muzički časopis pod nazivom „Gudalo“. Nakon deset godina uspešnog rada, Tolinger napušta Kikindu, a na preporuku Antonína Dvořáka, za horovođu „Gusala“ dolazi Hranislav Hartl. Posle Hartla, horovođe su postali Matijas Melihar, a zatim Franta Vah. Tokom ovog celog perioda, Društvo ne samo da je održavalo redovne probe i nastupe, već je redovno učestvovalo i u bogosluženjima u crkvi.

Prvih pedeset godina postojanja Pevačkog društva „Gusle“ obeleženo je uspešnim negovanjem horskog pevanja i instrumentalne muzike, kroz aktivno učešće u svim značajnim srpskim kulturnim manifestacijama tog doba, kao i izdavanjem muzičkih kompozicija, čime su značajno doprineli razvoju srpske muzičke kulture. U tom periodu, „Gusle“ su inicirale osnivanje i postale član Saveza Jugoslovenskih pevačkih društava. Iako su celog veka tražile adekvatan prostor za rad, Gusle su se često selile iz jedne zgrade u drugu, suočene s neadekvatnim uslovima, hladnim i tamnim salama i hodnicima. Pored toga, stalna borba za finansijska sredstva dodatno je otežavala rad entuzijasta Društva. Međutim, od obeležavanja stogodišnjice Društva počinju se nazirati trajna rešenja – „Gusle“ su 1978. godine dobile svoj stalni prostor u zgradi Kurije. Od tada pa do danas, prostor se kontinuirano rekonstruisao i adaptirao, čime su „Gusle“ napokon dobile kvalitetne uslove za rad, što je značajno doprinelo razvoju svih sekcija Društva.

Veliki narodni orkestar „Gusala“ formiran je 1993/94. godine pod rukovodstvom Zorana Petrovića, koji i danas vodi ovaj orkestar. Petrović je svoje bogato muzičko iskustvo preneo na brojne članove novoformiranog orkestra, a zahvaljujući njegovim neiscrpnim idejama, talentu i znanju, „Gusle“ su dostigle vrhunac muzičkog stvaralaštva tog perioda. Njegovim dolaskom započelo je novo poglavlje u muzičkom životu Društva, s novim muzičkim programom koji prezentuje tradicije različitih delova Srbije i Balkana. Takođe, njegov rad je obuhvatao autentične muzičke interpretacije koje su pratile koreografije igrača ansambala „Gusala“, čime je doprineo očuvanju arhaičnih zvukova specifičnih za određene regione, prilagođenih orkestru i scenskim zadacima. Pevačke grupe u ovom periodu vodili su Igor Popov, Zoran Petrović i Magdalena Popov, dok su dirigentsku palicu nad horom držale Tatjana Ivanica, Eva Aranjoš Francuski i Snežana Kovačević. Pored toga, značajan doprinos radu „Gusala“ dala je i izvorna grupa „gajdaš i bećaruše“, koja je, pod rukovodstvom Branislava Zarića, negovala izvorni melos ovog kraja. Nakon Zarića, muziciranje na banatskim gajdama nastavio je Igor Popov.